وتووێژ له‌گه‌ڵ به‌ڕێز سۆران عه‌لیپوور

ئەنجامەکانی شەر لە خودی شەر روخێنەرترن


به‌شی دووهه‌م و کۆتایی
ئاماده‌کردن: ئه‌فراسیاب گرامی







سۆران عه‌لیپوور: هاوکێشەکە بەو شێوەیە بوو تا دەسەڵاتی ناوەند بەهێز دەبوو و بناغەکانی حکومەتیان پتەو دەکرد، کورد زیاتر دەکەوتە دەرەوەی بازنەکەوە
سۆران عه‌لیپوور: پارتە کوردیەکان زۆر درەنگ هەستیان بە گرینگی ئاوردانەوە له‌ رەوتی نوێی کۆمه‌ڵگا کرد، کە هەستیشیان پێکرد زیاتر لە خەمی مۆرک لێدانی حیزبی و دەستەمۆ کردنی خودی رەوتەکە بوون تا بایەخ پێدان و وەرگرتنی پەیامەکانی.


سۆران عه‌لیپوور: رووناکبیر دەتوانێ پاڵ بەو دیوارانەوە بنێ کە دەوری ئێمەیان تەنیوە، شایەد ئەو دیوارانە نەروخێن بەلام مەیدانی ئازادی ئێمە فراوانتر دەبێتەوە، زیاتر باوەرم بەو پرۆسەیە هەیە کە بەردەوام هەوڵی بەرین کردنی پانتایی ئازادی دەدا تا ئەوەی گەیشتن بە "مدینە فاضلە" بکاتە ئامانج




شۆڕشی 57، گرینگترین رووداوی سیاسی ئێران بوو له‌ سه‌رده‌می نوێدا، به‌گشتی کورد که‌وته‌ بارودۆخێکه‌وه‌ که‌ توانی به‌شێک له‌ کوردستان ئیداره‌ بکات، ئه‌و بارودۆخه‌ چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟ به‌گشتی خواسته‌کانی کورد چ بوو؟


شۆرشی ١٩٧٩ سیمای دەسەلاتی سیاسی ئێرانی گۆری، دۆخێک هاتە ئاراوە کە بۆ کورد و نەتەوەکانی دیکەی ئێران و تەنانەت بۆ هەموو جیهانیش دیاردەیەکی نوێ و ئەزموون نەکراو بوو،  ئەو یەکگرتوویی ئیدۆلۆژیکی ـ  ئاینیەی کە لە نێو شیعە و رابەرەکانی دا هەبوو، بێ بەرنامەیی ئۆپۆزسیۆن و هەروەها کەلک وەرگرتن لە هەستی بریندار و نارازیی  خەڵکی ئێران، هەژموونی باڵی نەریتی لە شۆرشی ئێران دا زیاتر کرد، بە رادەیەک کە هێزە پێشکەوتن خوازەکانیشی خستە ژێر کاریگەری خۆیەوە، ئەو مۆدێلە نامۆیەی دەسەلاتدارێتی کە دەنکەکەی لە سەرەتای سەدەی بیست چێنرابوو لە ئێرانی دوای پاشایەتی بەری گرت.



 روحیەتی پاوانخوازی، سیاسەتی ئەسیمیلاسیۆن، تەقدیس کردنی رێبەریی و حکومەتی ئیسلامی، بە شێوەیەکی زۆر زیرەکانە تێکهەڵکێش کردنی فکری پان ئێرانیزم لەگەڵ جەوهەری فکری ئیسلامی سیاسی دا، پەنابردن بۆ سەرکوت وبلاوکردنەوەی ترس و وەحشەت، هێندێک لە تایبەتمەندیەکانی ئەو مۆدێلە نامۆیە بوون، بە ناوی دینەوە مۆرکی حەرام و حەڵال، باتل  و مەشروع، مولحید و ئیمانداریان دەبەخشیەوە، هەر لەو چوارچێوەیەش دا هێرش بۆ سەر کوردستان لە ٢٨ی گەلاوێژی ١٣٥٨ دا بە جیهاد نێودێر کرا. لەو قۆناغەدا کار بۆ بەدامەزراوەیی کردنی مۆدێلی ئیسلامی و جێکردنەوەی لە نێو هێندێک چەمکی سیاسی و سەربازی و ئابووری دا کرا، بەڵام ئەوەی کە پاشان بە شۆرشی فەرهەنگی ناسرا و بەشێک لە ریفۆرمخوازە ناسراوەکانی ئێستا تێیدا پێشەنگ بوون، بریتی بوو لە بارگاوی کردنی ئەو مۆدێلە بە پاشخانێکی ئیدۆلۆژیک و پێناس کردنی  لە نێو ئالۆزیی دنیای مۆدێرن دا، واتە کاتێک هێزە کوردیەکان پاشەکشەیان کرد، کۆماری ئیسلامی هەم بە پراکتیک جێکەوتبوو، هەم چوارچێوە ئیدۆلۆژیک و تیۆریەکەشی دارێژرابوو.
بۆیە ئەو ئاماژە کورتەم بە گرینگ زانی چونکە کوردستان کەوتە نێو هەردوو بەرداشی  پراکتیزە کردن و تیۆریزە کردنی مۆدێلی فەرمانرەوایی ئیسلامی، چ ئەو کاتەی هێرشی مەیدانی کرایە سەر کوردستان و هاوکات کارخانەی شەرێکی راگەیاندن و دەروونی لە تارانیش دژی کورد وەگەرخرا، چ ئەو کاتەش ناکۆکیە نێوخۆییەکانی ناو پارتە سیاسیەکان و کۆمەڵگەی کوردیش گەیشتە ئەوپەری خۆی. سەرنج دان بەو خاڵە بایەخی خۆی هەیە، دەکرێ لە روانگەیەکەوە بەشێک لەو ململانێ فکری و مەیدانیەکانی نێو رەوتە کوردیەکانی دوای شۆرش هەر بەو مێتۆدە شی بکەینەوە. 
سەبارەت بە باڵی راست دەتوانین بڵێین هەرچەند تەمی روخانی کۆمار و ئەو ئاکامە تراژیدیەی سەرانی کۆمار و خەلکی کوردستان تووشی هات هەروا بە ئاسانی نەرەویەوە، بەڵام دڵی بەرەنگاریخوازی لە لێدان نەکەوت، راپەرینی ساڵانی ٤٦ و ٤٧ بەڵگەیەکی روونە.
 بۆ کوردان هەم ئەو سیستمە نوێ و نەناسراو بوو، هەم خودی باردۆخی رۆژهەلاتی کوردستان جیاواز بوو، دەرفەتێک بوو بۆ هەناسەدانی ئازادی رادەربرین و بوژانەوەی رێکخستنە سیاسیەکان و دەرکەوتنی گروپی نوێ لە کوردستان دا،  بۆ نموونە ئەگەر لە رابردوو دا حیزبی دێموکرات تاقە مەیداندار بوو، ئێستا  دوای شۆرش هەم کۆمەڵە وەک رەوتی کۆمۆنیستی هەبوونی خۆی راگەیاندووە و هەم ئیسلامی سیاسی مەکتەبی ئەحمەدی موفتی زادە و کۆمەڵێک پارت و گروپی دیکە لە مەیدانەکەدا هەن. بێجگە لە سازمانی فیدائیانی خەڵک و توودە کە لە کوردستانیش چالاکیان هەبوو.
  ئەو سێ رەوتە خاوەنی سێ تێگەیشتنی جیاواز بوون، ئەو پرسیارەی کە ئاخۆ کێ باشتر کۆمەڵگەی خۆی ناسیبوو و ویستە سیاسیەکانی عەقلانیتر دارشتبوو، لە لایەن مێژووەوە وڵام دەدرێتەوە و کاری مێژوونوس و لێکۆلەرەکانە لەو بارەوە قسە بکەن . ئەوە کە کورد نەیتوانی خاوەن گوتارێکی یەکگرتوو بێ جێگەی تێرامانە، هەروادەزانی باسی ئێستا دەکەین، هیچ گارێنتیەک نیە کە لە وەها دۆخێک دا دیسان تووشی ئەو پەرتەوازەیی و بەربڵاویە نەبینەوە،  هاوکێشەکە بەو شێوەیە بوو تا دەسەلاتی ناوەند بەهێز دەبوو و بناغەکانی حکومەتیان پتەو دەکرد، کورد زیاتر دەکەوتە دەرەوەی بازنەکەوە. دانیشتنەکانی نێوان هەیئەتی نوێنەرایەتیی کورد و نوێنەرانی حکومەت زۆرتر لە سیناریۆیەکی دارێژراو دەچوو، چونکە لە بنەرەتەوە تاران باوەری بە چارەسەری ئاشتیانە نەبوو، کورد داوای خودموختاری لە چوارچێوەی ئێرانێکی دێموکراتیک دا دەکرد، پاشان دۆخەکە بە شێوەیەک ئالۆز دەبێ کە تەنها بە پێدانی خودموختاریەکە رازی دەبن، بە پێی  بەڵگەنامەکانی ئەو سەردەم کورد هەموو هەوڵی خۆی دا تا پێش بە روودانی شەر بگرێ، چەند جار نامەیان بۆ خومەینی نووسی، لە هەڵبژاردنی مەجلیسی شورا و خیبرەگان دا بەشداریان کرد، پێشانیان دا کە لەگەڵ پرۆسەی سیاسی دا دەرۆنە پێشێ، بە دەیان جار حوسنی نیەتیان پێشان دا،  بە دەربرینی ئەوکات ئەوانیش بە راست و چەپەوە دژە ئیمپریالیست بون، بەڵام هیچ یەک لەوانە پێشی بە سیاسەتی پاوانخوازی و هێرشبەرانەی تازەبەدەسەلات گەیشتوەکانی تاران نەگرت. لە نێوخۆش دا شەری خۆ بە خۆی لایەنەکان گورزێکی قەرەبوو نەکراوەی لە پێکهاتە و نفوزی لایەنی کوردی دا.


ـــــ به‌رگری ره‌وا یان شه‌ر له‌ کوردستان له‌ کوێوه‌ ده‌ستی پێ کرد و ئاکامه‌کانی له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگا و بزووتنه‌وه‌ی سیاسی چ بوون؟ به‌گشتی جه‌نگ له‌ کوردستان چ ده‌ره‌نجامگه‌لێکی کۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی به‌ دواوه‌ بوو؟
    کورد بەو پێیە کە لە شۆرش دا بەشداری کردبوو، دەبوایە لە دەسکەوتەکانی شۆرش دا پشکدار با، ئەوە بێجگە لەوەی کە دڵی رزگاریخوازانە لە کوردستان دا هیچ کات لە لێدان نەکەوتبوو، واتە هەم رابردویەکی درێژ و دەوڵەمەندی بەربەرەکانیی لەگەڵ رژێمی پەهلەوی دا هەبوو، هەم رێکخراو و حیزبی سیاسی لە مەیدانەکە دا وجودیان هەبوو. کورد لە ریفراندۆمی هەڵبژاردنی کۆماری ئیسلامی دا بەشداری نەکرد، ئەوە یەکەم "نا" کوتن بوو بە مۆدێلێک کە سەرەتای دووبارە گەرانەوە بۆ دیکتاتۆریی دادەرشت، لە پاش فەتوای جیهادی خومەینی و نائومێد بوونی لایەنە کوردیەکان، شەر یا بەرگری رەوا دەستی پێکرد، ئەو شەرەیان بۆ خۆ لێبواردن نەدەبوو، چونکە هێرشێکی درندانە بوو بۆ سەر کوردستان، دەبوو بەرگری کرابا، بەلام ئەوە هیچ لە ئەنجامە تاڵەکانی  شەر و دای شەر ناگۆرێ. ئەوەی کە بە قووڵی جێگەی رەخنە و لێوردبونەوەیە شەری خۆبەخۆی هێزە کوردیەکانە، ئێستا کێ تاوانبارە؟ یا بە دەربرینی ئەو سەردەم کێ"سازشکار"ە و کێ" ئاژاەگێرە" هیچ لەو راستیە ناگۆرێ کە ئەو ناکۆکیە نێوخۆییانە بەشێکی زۆری رەنجی خەڵکی کوردستانی بەبادا.  
تایبەتمەندیەکی هەمیشەیی راپەرین و بزووتنەوە کوردیەکان ئەوە بووە کە شەری دوژمنەکانیان لە سەر خاکی خۆیان کردووە، ئەو حاڵەتە بێجگە لە قوربانی مرۆیی زۆر و ئاوارەبوون و بێ ماڵ و حاڵ بوونی خەڵک، ژێرخانی ئابووری لە ناو بردووە، کاری کردۆتە سەر پێکهاتەی کۆمەڵایەتی، کلتووری توندوتیژی پەرە پێداوە و سیمای کۆمەڵگەی شێواندووە، لە رووی دەروونیەوە قوربانیەکی زۆری لێکەوتۆتەوە، ئەو پەرەگرافەی ئیریش ماریا ریمارک لە رۆمانی "دەمێ مەرگ دەمێ خۆشەویستی" دا بۆ ئێرە بە گونجاو دەزانم: "ئەوانەی جەنگ بە تاقیکردنەوە دەزانن دیارە تاقیان نەکردۆتەوە، ئەوانەش کە تاقیان کردۆتەوە دیارە قەت لێی تێنەگەیشتن، بە هۆی مەرگەوە ملیۆنەها مرۆڤ بێجگە لەو هەموو سام و مەرگ و برسێتیەی چێشتیان، روبەرووی شتێکی دیکەش بوونەوە کە لێی حاڵی نەبوون، نە ناو، نە رەنگ نە شێوە و نە روخساری هەبوو، شتێک بوو ژیانیانی سەرەوژێر کرد".  واتە ئەنجامەکانی شەر لە خودی شەر روخێنەرترن.


  نه‌زمی نوێی جیهانی هاته‌ ئاراوه‌، چینی نوخبه‌ی شاری دروست بوو، شاره‌کان گه‌شه‌ی خێرایان به‌ خۆیه‌وه‌ بینی، گۆرانکارییه‌کی کۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی له‌ ئاست ئێراندا هاتبوه‌ ئاراوه‌، گوتارە رووناكبیرییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان، بە جیاواز لەگەڵ ئەوەی كە تێكئاڵاوی ئیدئۆلۆژییەكانی بیری چەپ‌و راست‌و دینی بوون، هەموویان لە چوارچێوەی گوتاری ناسیونالیستیدا كاریان كردووە‌و هەوڵی خۆپێناسەكردن بوون‌و بە واتایەك بە دوای "گەڕان بە دوای شوناس دا" بوون، ره‌وتی رووناکبیری کورد به‌ره‌و چ ئاقارێک رۆشت؟


زۆربوونی ژمارەی شارنشینەکان و گەورەبوونی شارەکان، دەرکەوتنی توێژێکی خوێندەوار و کاریگەریەکانی بەجیهانی بوون و کرانەوەی داخراوترین کۆمەلگەکان بەرووی کۆمەلێک دەسکەوتی تێکنیکی و سەرەنجام مێنتالیتێتی پشت بەکارهێنان و ئەزموون کردنی ئەو بەرهەمانە کاری کردە سەر بزوتنەوە سیاسی و کۆمەلایەتیەکانیش، بێگومان هۆکارگەلی دیکەش لە پشت ئەو گۆرانکاریانەوە هەن کە بە تایبەت دوای شەری سارد زۆر لە ولاتانی جیهانی سێهەم و لەو نێوەدا کوردستانیشی گرتە خۆ.
 دیارە ناکرێ رابردوو و پێکهاتە بنیادیەکانی ئەو رەوتە تەنها لە قۆناغی ریفۆرمخوازی لە ئێران دا کورت بکەینەوە، رابردووی رەوتی رووناکبیری چ لە رۆژهەلاتی کوردستان و چ لە تاراوگە و چ لە شاخ پێشینەی خۆی هەبوو، ئەو قۆناغە نوێیە دەرفەتی زیاتر لێک نزیک بونەوەی و لێک تێگەیشتنی بەوان دا، بەلام لە نێوخۆی کوردستان بە دامەزرانی ئەنجومەنە ئەدەبیەکان و زۆربوونی ژمارەی چالاکوانانی مەدەنی و مافی مرۆڤ و مافی ژنان، بنکەکانی فێرکردنی زمانی کوردی، بلاوبوونەوەی بلاڤۆکە خوێندکارییەکان، بلاو بوونەوەی هەفتەنامە و گۆڤاری کوردی کە خوێندنەوە و راڤەیەکی نوێیان بۆ بابەتەکان هەبوو، یان گەشەکردنێکی بەرچاوی سینەما و شانۆ و رۆمان و شێعر و چیرۆک، پێکهێنانی سیمینار و کۆر و کۆبوونەوەکان و دەیان چالاکی دیکەش، شاهیدی گەشەکردنی نەوەیەکی نوێ و تێروانینێکی نوێ بووین، ئەو رەوتە دوای کۆتایی پێهاتن یا راگرتنی خەباتی چەکداری هێزە کوردیەکان دەبوایە بە دوای مێتۆدێکی دیکەدا گەرابا بۆ سەرلەنوێ پێناس کردنەوەی "کوردایەتیی" ، مێتۆدێک کە ولامدەر با، کە هەم خەسارناسی کردبا و هەم بەستێنەکانی کوردایەتیشی ناسیبا، تازە ئەوە تەنها لە سیاسەت کردن دا کورت نەدەکرایەوە، ئەگەر سەرنج لە رۆمان و شێعری ئەو سەردەمە بدەی هەست بە هەژموونی ئەو خوێندنەوە تازەیە دەکەی، پارتە کوردیەکان زۆر درەنگ هەستیان بە گرینگی ئاوردانەوە لەو رەوتە کرد، کە هەستیشیان پێکرد زیاتر لە خەمی مۆرک لێدانی حیزبی و دەستەمۆ کردنی خودی رەوتەکە بوون تا بایەخ پێدان و وەرگرتنی پەیامەکانی.


گوتارێک که‌ باڵی به‌سه‌ر فه‌زای سیاسی و روناکبیری کوردستاندا کیشابوو، گوتاری خه‌باتی مه‌ده‌نی و بزووتنه‌وه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانی کورد له‌ چوارچیوه‌ی ژنان، خوێندکاران، کرێکاران و ... بوو، ئایا ئه‌مه‌ به‌رهه‌می بێ ئاکام مانه‌وه‌ی شه‌ری چه‌کداری بوو یان وشیاری سیاسی یان لاوازی حیزبه‌ سیاسییه‌کانی کورد له‌ رۆژهه‌ڵاتی کوردستان؟


 دەکرێ لە یەک رستەدا بڵێین هەموو ئەو هۆکارانە دەستیان لێک دابوو تا گوتاری خەباتی مەدەنی تا ئەو ئاستە بچێتە پێشێ، بە دوای کۆتایی هاتنی شەری سارد مۆدیلی خەباتی چریکی لە زۆر شوێنی دونیا بەرەو لاوازی چوو، پێگەیشتوویی بیری سیاسی و پێشکەوتنی کۆمەلایەتیی و پەیدابوونی ئەو نەوە خوێندەوارە کە لە غیابی عەینی هێزە سیاسیەکان دا ناچاربوون بە شوێن گوتارێکی دیکە دا بگەرێن، هەوێنی سەرهەلدانی خەباتی مەدەنی بوو.
 ئەو خەباتی مەدەنیە لە نێو چوارچێوەی سیستمێکی دێموکراتیک دا شکلی نەگرتبوو، بەلام پێی لە سەر جیاوازی ئێتنی کورد دادەگرت، کاریگەری بزووتنەوەی سیاسیی رۆژهەلاتی کوردستانی لەسەر بوو بەلام سەر بە هیچ حیزب و لایەنێکی دیاریکراو نەبوو. تۆمەتگەلێک کە دەدرایە پاڵ خەباتی مەدەنی لە رۆژهەلاتی کوردستان چاویان لەئاست ئەو راستیەدا داخستبوو کە ئەو بزووتنەوەیە نەیدەتوانی تەواو سەربەخۆ بێ، بە ناچاری لە چوارچێوەی دەولەتێکی نادێموکراتیک و سەرەرۆ دا کاری دەکرد، لە کاتێک دا گوتارە مەدەنیەکانی ئەو بزووتنەوەیە ئەزموونێکی نوێی لە خەبات داهێنا کە دەکرا لە ناوەندی شارە گەورەکان، لە سەر رووپەری گۆڤارەکان و بلاڤۆکەکان و بە زمانێکی دیکە گوزارە بکرێن.


ــــ گوتاری کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی خۆی له‌ هه‌ناوی نه‌وه‌ی خوێندکاری کورد هاته‌ ئاراوه‌ و ده‌یان بلاڤۆک و بلاوکراوه‌ی خویندکاری هاته‌ ئاراوه‌، پاشان ره‌وتی فراکسیۆنی کورد له‌ مه‌جلیسی ئێران دروست بوو و رێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستان و ئین جی ئۆکان دامه‌زران، ئه‌م هه‌وڵانه‌ به‌گشتی به‌ره‌و کوێ رۆیشت؟ ده‌ره‌نجام و شکه‌سته‌کان چ بوون؟


هەموو کۆمەڵگەیەکی دێموکرات پێویستی بەو پێشزەمینە فەرهەنگی و فکریە هەیە کە خەباتی مەدەنی پێکی دێنێ، لێرەدا باس لە داهاتووی کوردستان دەکەم، یانی بەردەوامی ئەو خەباتە هێندێک جار زۆر بە بەهێزی و بەربلاوی و هێندێک جاریش لاوازتر، زامنی هەبوونی سیستمێکی دێموکراتیکە لە داهاتووی کوردستان دا، خەباتێکی ئەوتۆ دەتوانێ مێنتالیتێتی مرۆڤی کوردی بۆ دێموکراسی و ئازادی ئامادە بکا، ئەوە دەرەنجامێکی هەرە بە بایەخی ئەو خەباتەیە.
 پێم وایە ئەو رەوتە بەردەوامە، شایەد بێ هێزتر لە رابردوو کە هۆکاری راستەخۆی ئەو دەرەنجامەش زاڵبوونی ئەو کەش و هەوا پۆلیسیەیە کە کۆماری ئیسلامی لە رۆژهەلات دروستی کردووە. 
ئەو بزووتنەوەیە پر بەرهەم بوو، چ لە رووی سیاسیی و چ لە بواری فەرهەنگی دا، هۆشیاریەک و کلتوورێکی سیاسیی لە نێو تاکی کورد لە رۆژهەلات دا پێکهێنا کە لە زۆر بۆنە و یادەوەری نەتەوەیی دا بە پراکتیک پێشانیان دا کە یەکدەنگی و یەکگرتوویی لە گوتاری خەباتی مەدەنی دا هەیە. بەرهەمەکانی ئەو رەوتە لە سینەما، رۆمان و شانۆ و چیرۆک و شێعری کوردی دا زۆر بەربلاون، بێجگە لە لێکۆلینەوە و راڤە کردنی ستراکتۆری کۆمەلگەی کوردی و چەمکە مۆدێرنەکان و خودی بزاڤی سیاسی کوردستان. کەواتە کۆمەلگای مەدەنی  ئێستا سەرمایەیەکی رەمزی و مادی لەدوای خۆی جێهێشتووە، هەر مەودایەکی هەناسەدان برەخسێ ئەو بزووتنەوەیە شایەد بە کارکردی جیاواز بەلام بە هەمان هێز گەشە دەکاتەوە و کاریگەر دەبێ.


 هۆکاره‌کان و ئومێده‌کان بۆ به‌دیهاتنی خواسته‌کانی کورد له‌ رۆژهه‌ڵاتی کوردستان له‌ به‌ستێنی ره‌وته‌ ئیسلامییه‌کاندا چۆن ده‌نرخێنن؟
ئەو پرسیارە پێویستی بە لێکۆلینەوەیەکی ئاکادیمی دەولەمەند هەیە، بە کورتی دەتوانم بڵێم هەرچەند ئێستا رەوتێکی ئیسلامی بەهێز لە گۆرەپانی سیاسی کوردستانی رۆژهەلات دا بەدی ناکرێ، بەلام ئەوە بەو مانایە نیە کە ئیسلامی سیاسی لە رۆژهەلاتی کوردستان دا ئاکتیڤ نیە، ئەوەی کە لێرەدا گرینگە چۆنیەتی هەڵس و کەوت کردن لە ئاست رەوتێکی ئەوتۆدایە کە ئەگەری دروست بوونی زۆرە، زۆر لایەن و تاکەکەس پێیان وایە چونکە ئێران مۆدێلی ئیسلامی سیاسی وەک سیستم ئەزموون کردوە، شانسی سەرکەوتنی رەوتی ئیسلامی سیاسی لە دهاتووی کوردستان دا لاوازە، ئەو لێک دانەوەیە زۆر ساویلکانەیە، چونکە تایبەتمەندی ئیسلامی سیاسی ئەوەیە کە رەنگ و قەبارە و مێتۆدی کارکردنی خۆی بە پێی هەل و مەرج دەگۆرێ، ئێستا لە شارەکان و تەنانەت لە دێهاتەکانیش خەریکی یارگیری و خۆرێکخستنن، لە بنەرەتەوە پێم وانیە خەمی ئیسلامی سیاسی خەمێکی کوردانەیە، بەشداربوونیشیان لە پرۆسەی سیاسی دا بەستراوەتەوە بە بنکەی جەماوەرییان، نەک بەو حوکمانەوە کە ئێمە پێش وەخت دەیدەین، لەو بارەوە زۆر گرینگە کە بروانینە هەردوو ئەزموونی فەلەستین و هەرێمی کوردستان، شەری ناوخۆ و گەندەڵی و سیاسەتی سەرکوت کردنی رەوتی ئیسلامی سیاسی لە کوردستانی باشووردا، جەریانێکی وەک یەکگرتووی ئیسلامی لە ماوەیەکی زۆر کەم دا کردە سێهەم هێز. کەواتە دان پێداهێنان بە هەبوونی ئەو جیاوازییە و هەوڵ دان بۆ ئەوەی کە رادەی پێگەیشتوویی کلتووری و سیایی خەڵک بریاری کۆتایی لەوبارەوە بدا، باشترین رێگە چارەیە لە ئاست ئیسلامی سیاسی دا.


 بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز له‌ ئێران قۆناخێکی دیکه‌ بوو له‌ ئێران، ره‌وتی سیاسی و باڵه‌کانی ریژیمی به‌ ئاقارێکی دیکه‌دا برد، کورد بێده‌نگی نواند، ئایا بێده‌نگی مه‌سڵه‌حه‌تی کورد بوو یان به‌ پیچه‌وانه‌؟ 
کێشەی بنەرەتی بزووتنەوەی سەوز نایەکبوونی گووتاری رێبەری بزووتنەوەکە لە لایەک و گوتاری رادیکالی خەڵک و شەقام لە لایەکی دیکە بوو، رێبەری باسی ریفۆرم لە چوارچێوەی کۆماری ئیسلامی دا دەکرد، خەڵک دروشمی رووخانی دیکتاتۆریی بەرز کردبۆوە، ئەوە بێجگە لەوەی کە لە رێبەرایەتیی کردنی ئەو رەوتە دا ئیشکالیەتیی سەرەکی هەبوو، هەرچی ئەوان بوون دەیانویست داخوازیەکانیان لە چوارچێوەی یاسای بنەرەتی دا بێننە گۆڕێ، لە کاتێک دا خودی ئەو یاسایە لەمپەری گەورەی بەردەم پرۆسەی سیاسییە. ئەو بەشەی کە پەیوەندی بە خەباتی خیابانی خەڵک و داخوزیە رادیکالیەکانیانەوە هەبوو دەبوو پشتیوانی کرابا، هەر وەک ئەوەی هێندێک لایەنیش کردیان. ئیشکالیەتێکی دیکە کە کورد کەم و زۆر لەگەڵ ئەو بزووتنەوەیە هەیبوو، خوێندنەوەی ئەوان بوو بۆ کێشەی نەتەوەکان و ئەو پێکهاتە جۆراوجۆرە ئێتنی یەی لە ئێران هەیە، ئاماژەیەکی سەرپێیان پێ دا کە زیاتر دەچووە چوارچێوەی رێکلام تا پرۆگرامێک کە باوەریان پێی هەبێ. کورد لەگەڵ خودی ساختار و چوارچێوەی ویلایەتیی فەقیهە و سیستمی سیاسی ناوەندگەرا کێشەی هەیە، رێبەرانی بزووتنەوەی سەوز ئامانجیان چاکسازی بوو بە مەبەستی هێشتنەوەی کۆماری ئیسلامی، پێشتر رێفۆرمخوازی سیاسی ئیمتحانی خۆی دابوو، هەلوێستی لایەنە کوردیەکانیش یەکدەست نەبوو، هەموو ئەوانە و کەش و هەوای پۆلیسی زاڵ بەسەر کوردستان دا هۆکار یبوون کە کورد بە قورسایی زۆرەوە بەشدار نەبێ لەو بزووتنەوەیە دا، لە کاتێک دا خوێندکارە کوردەکانی دانیشتووی شارە گەورەکان هەم بەشداریان کرد و هەم قوربانیشیان بۆ دا. دەرەنجامێکی ئاشکرای بزووتنەوەی سەوز ئەوەبوو کە نیشانی دا  رێبەری یەک دەست نیە و یەکگرتوی نێوخۆیی کۆماری ئیسلامی لە قەیران دایە.


ساڵی 2011 بۆ دنیای عه‌ره‌ب، به‌هاری عه‌ربی به‌ دواوه‌ بوو زۆر شۆڕش و بزووتنه‌وه‌ سه‌ریان هه‌ڵدا، بۆچی بۆ کورد به‌ مێژینه‌ی خه‌باتی سیاسییه‌وه‌ له‌م ئالوگۆرانه‌ دواکه‌وت؟
بەهاری عەرەبی هەڵقولاوی هەل و مەرجی نێوخۆیی ولاتانی عەرەبی بوو، ریشە مێژووییەکانی ئەو بزاڤانە دەگەرێتەوە بۆ کۆتاییەکانی حوکمی عوسمانی و پاشان چۆنیەتیی دابەش کردنی پاشماوەکانی دەلەتی عوسمانی لە لایەن زلهێزەکانەوە، فاکتە ئابووری و سیاسی و کۆمەلایەتیە هەنوکەییەکانیش رۆلی خۆیان گێرا، لە هەمووی سەرنجراکێشتر ئەوەبوو کە لەو ولاتانەدا نەوەیەکی لاوی هۆشیاری خوێندەواری بێکار هەبوو کە بارووتی ئامادەی تەقینەوەی ئەو راپەرینانە بوون، بێگۆمان ناپرژێینە سەر وردەکارییەکانی  ئەوەی کە بە بەهاری عەرەبی ناسرا. 
دۆخی کوردستان جیاوازیەکی زۆری لەگەڵ ئەو وڵاتانە دا هەیە، بەهاری عەرەبی رووخانی هەیبەتی ناسیۆنالیزمی عەرەبی بوو کە شۆرشگێرەکانی دوێنێ و دیکتاتۆرەکانی ئەورۆ رێبەرایەتیان دەکرد، ئەو مۆدێلە فەرمانرەواییە کە لە سەردەمی رەزاشا و کورەکەی لە ئێرانیش ئەزموون کران لەگەڵ چۆنیەتیی کۆپی کردنی مۆدێرنە و چەمکەکانی مۆدێرنە بۆ نێوخۆی ولاتەکانیان تووشی شکست هاتن. ئەو ولاتانە پەیوەندی ئابووری پتەویان لەگەڵ رۆژئاوا هەبوو، بە دەربرینێک سێکۆلار بوون و هەوڵیان دەدا وێنەی ولاتێکی پێشکەوتوو لە خۆیان پێشان بدەن، پارادۆکسی مۆدێرن بوون و دیکتاتۆر بوون بەرەو هەڵدێری بردن. کێشە و داخوازیەکانی کوردێک لەگەڵ هاولاتیەکی عەرەبی جیاوازن، عەرەبێک لە میسر کێشەی ئەوەی نیە کە شوناس و زمان و کەسایەتیەکەی لە ژێر هەرەشە و مەترسی دان، یان هاولاتیەکی تونس لەگەڵ سیستمی سیاسی وڵاتەکەی کێشەی هەبوو بەلام مرۆڤێکی خاوەن ناسنامە بوو، لە سوریە کوردەکان چ لە ئەنجومەنی نیشتمانی سوریە و چ لە شارە کوردیەکان دا بەشداری ئەو بزووتنەوەیەن، بەلام رووی کوردەکان دەبێ لەو عەقلیەتە تۆتالیتار و پاوانخوازە بێ کە تەنانەت لە ئەنجومەنی نیشتمانی سوریەش دا بالادەستە، بۆ نموونە بورهان غلیون ئاکادیمیەکی ناسراوی دنیای عەرەبە، کەسایەتیەک کە لە رۆژئاوا مامۆستای زانکۆ بوو و بەرهەمەکانیشی زۆر بەجدی لە ولاتانی عەرەبی دەخوێنرێنەوە، بەلام خاوەنی هەمان زهنیەتیی پەراوێز کردن و بە جدی نەگرتنە لە ئاست  کێشەی کورد لە سوریەدا .
وه‌ک پرسیاری کۆتایی، کاری رووناکبیری کورد له‌م دۆخه‌دا چیه‌؟ 
تکایه‌ ئه‌گه‌ر مه‌سه‌له‌یه‌کی گرینگ هه‌بێت که‌ جێگای ئاماژه‌ بێت، وه‌ک کۆتایی ئه‌م وتووێژه‌ باسی بکه‌ن و سپاس بۆ ئه‌مه‌گداریتان؟
ئەرکی روناکبیر خزمەت کردن بەها بالاکانی وەک ئازادی و عەدالەت و حەقیقەتە، کێشەکە ئەوەیە کە لە پشت ئەو چەمکانەوە زۆر جار روناکبیر خیانەت لە ئەرکە سەرەکیەکەی خۆی دەکا، ئەوە باسێکی تیۆری قووڵە، ژۆلین بندا لە کتێبی "خیانەتی رۆشنبیران" دا باس لەوە دەکا کە چۆن رووناکبیرەکان هانی سەربازەکانیان دابوو لە پێناوی شارستانیەت و کلتوور دا شەر بکەن، لە کاتێک دا ئەنجامەکانی بەلگەهێنانەوەیەکی ئاوا رەچاو ناکرێ، رووناکبیر بونەوەرێکی ئالۆزە، ناچێتە چوارچێوەی پێناسەیەکەوە، بۆیە ئەرکدار کردنیشی ئاسان نیە. بەلام رووناکبیر دەتوانێ پاڵ بەو دیوارانەوە بنێ کە دەوری ئێمەیان تەنیوە، شایەد ئەو دیوارانە نەروخێن بەلام مەیدانی ئازادی ئێمە فراوانتر دەبێتەوە، زیاتر باوەرم بەو پرۆسەیە هەیە کە بەردەوام هەوڵی بەرین کردنی پانتایی ئازادی دەدا تا ئەوەی گەیشتن بە "مدینە فاضلە" بکاتە ئامانج، یانی بە دیدێکی ئیدۆلۆژیکانە خاڵێکی کۆتایی و بەهەشتێکی زەمینی بکرێتە نیشانە تا نەک هەر رووناکبیر بەڵکو هەموو کۆمەڵگەی بۆ میلیتاریزە بکرێ.

لینکی بەشی یەکەم