بزاڤی نەتەوەیی كورد لە روانگەی سیاسییەوە (4)

شێخ مەحموود بەرزنجی
راپەڕینی شێخ مەحموودی بەرزنجی لە مێژووی سیاسیی نەتەوەی كورددا هەر وەك راپەڕینی شێخ عوبەیدوڵڵا‌و سمكۆ خاوەنی تایبەتمەندییە دەگمەن‌و پێكهاتەی سیاسی تایبەتە كە جیا لە جیاكردنەوەی خۆی لە راپەڕینەكانی دیكە، میراتێكی پڕبایەخی بۆ "بزاڤی نەتەوەیی كورد" بەجێ‌ هێشتووە:

كردەكار: راپەڕینی شێخ مەحموود بەرزنجی ‌و دامەزرانی حكوومەتی كوردستان
هۆكار: شێخ مەحموود بەرزنجی (حەفید)
گۆڕەپان:
الف: هەڕەت: 1934 ـ 1919
ب: شوێن: باشووری كوردستان (هەرێمی ئێستای كوردستان لە عێراق‌و ناوچەی سلێمانییە)
كورتەیەك لە ژیانی سیاسی شێخ مەحموود بەرزنجی:
بەدوای شەڕی جیهانیی یەكەم شێخ مەحموود یەكێك لە كەسایەتییەكانی بزووتنەوەی نەتەوایەتی كورد‌و لە هەمان كاتدا، هێمای نەتەوەیی كوردەكان لە خەبات دژی كەورەترین دەوڵەتی كلۆنیالیزمی جیهان بووە. شێخە مەحموود كە جیا لە بەرەوڕووبوونەوەی راستەوخۆ لەگەڵ دەوڵەتی بریتانیا، لە دەورانی دەستبەسەر كردن‌و دوورخستنەوە بە زۆرەملێیانەش هیچ كات لە ئامانجە "نەتەوەخوازانە"كانی خۆی پاشەكشەی نەكرد‌و بەردەوام پێداگری لەسەر جێبەجێ‌كردنی هزرەكانی خۆی دەكرد. لە یەكێك لە نامەكانی خۆی بۆ "رەشید زەكی" بەرپرسی شاندی نوێنەرایەتیی كوردستانی باشوور بۆ كۆنسولی حكوومەتی بریتانیا بە "بەیرووت" لە رێكەوتی 2ی ژولای 1919 گرینگترین داخوازییەكانی بە شێوەی خوارەوە گەڵاڵە دەكات:
1ـ سەربەخۆیی تەواو بێ‌ئەملاو ئەولای حكووومەتی كوردستان لە ژێر دەسەڵاتی شێخ مەحموود بە ناوندێتی سلێمانی.
2ـ دابینكردنی ئاسانكاری بۆ پێكهێنانی دیپلۆماتیكی نێوان حكوومەتی كوردستان‌و دەوڵەتی فەڕانسە.
3ـ كۆتایی هێنان بە دەسەڵات بەسەر كوردەكان لە لایەن بریتانیاوە بە هەوڵ‌و پشتیوانی دەوڵەتی فەڕانسە.
4ـ دابینكردنی بژێوی ژیان بۆ دانیشتوانی سلێمانی كە بە هۆی گەمارۆی ئەرتەشی بریتانیاوە تووشی قەیرانێكی جیددی بوون.
5ـ هەوڵدان بۆ سەقامگیری تەناهیی‌و ئازادی لە كوردستاندا
6ـ ئاگاداركردنەوەی شاندە ئەمریكاییەكان لە رەوشی كوردستان
7ـ داخوازی پشتیوانییەكی تەواو عەیار لە دەوڵەتی فەڕانسە.
لە یەكێكی دیكە لە بەڵگەنامەكاندا هاتووە كە:
"... حكوومەتی كوردستان لە سلێمانیدا پێكهاتووە‌و بریتییە لەم ناوچەگەلەی خوارەوە:
"لە "ماردین"ەوە هەتا "سنە" لەوێ‌ڕا بەرەو باكوور هەتا "ورمێ‌"‌و باش قەڵا كێشراوە. خەڵكانی نبشتەجێی كەركووكیش شێخ مەحموود بەرزنجی وەكوو پاشای خۆیان قبووڵ كردووە."
گرینگترین تایبەتمەندییەكانی راپەڕینی شێخ مەحموود بەرزنجی:
1ـ هێمای ئایینی ـ نەتەوەیی راپەڕین
2ـ دامەزرانی حكوومەتی كوردستان لە ماوەیەكی كاتیدا
3ـ بەرگرییەكی بەرفراوان لەبەرامبەر بریتانیادا
4ـ سەرانسەری بوون‌و بەشدارییەكی زۆرینە لە راپەڕینەكەدا
5ـ پێوەندییەكی بەهێز‌و چالاكانە لە نێوان رێبەرانی نەتەوەیی كورد لە ئێران‌و توركیە (سمكۆ‌و جەلادەت بەدرخان)
6ـ ناساندنی لە لایەن رێبەرانی كوردەوە وەكوو پاشای كوردستان
7ـ لاوازی دیپلۆماتیكی لە پێوەندیی‌و دانوستانە سیاسییەكان لەگەڵ دەوڵەتی بریتانیا‌و نوێنەری سامی بریتانیا لە بەغداد دا.
8ـ هۆندنەوەی شێعری سروودی "ئەی رەقیب" لە لایەن "دڵدار"، شاعیری مەزنی كورد لە سەردەمی شێخ مەحموود دژی كلۆنیالیزمی بریتانیا كە دواتر وەكوو سروودی نەتەوایەتی ناسرا.
9ـ هەوڵی شێخ مەحموود بۆ سەقامگیری دەسەڵات بەسەر تەواوی كوردستاندا بە بێ‌ رەچاوكردنی سنوورە جوغرافیاییە دیاریكراوەكان لە لایەن كۆمەڵگای نێونەتەوەیییەوە.
10ـ هەڵكەوتنی راپەڕینی شێخ مەحموود لە مەودایەكی زەمانیدا كە گرینگترین تایبەتمەندییەكانی، ناسەقامگیری‌و نەبوونی هاوسەنگی سیاسی بە هۆی خیشمەخێشی سیاسی لە ناوچەكەدا‌و هەروەها رێژیمێك لە لایەن زلهێزە رۆژئاواییەكانەوە لە ناوچەكەدا بوو.
11ـ تێكهەڵچوونی نیزامی راستەوخۆ لەگەڵ ئەرتەشی بریتانیا لە كوردستاندا‌و بۆمبارانكردنی هەوایی سلێمانی لە دوو كاتدا:
شرۆڤە: شێخ مەحموود بەرزنجی بە دامەزرانی حكومەتی كوردستان‌و دانی مۆدیلێكی لە پێكهاتەی سیاسی ـ ئیداری لە سلیمانیدا، ئامانجی خۆی لە راپەڕین بۆ پێكهێنانی دەسەڵاتێكی سەربەخۆیی كوردی‌و جیا لە سیاسەتەكانی بریتانیا بۆ رۆژهەڵاتی ناڤین كە لە ناوچە كوردنشینەكان لە داهاتوودا بە نێو "عێراق"پێچاویەتەوە. شێخ مەحموود لە سەردەمی خەبات‌و پێكهێنانی حكوومەتی كوردستان، هیچكات سەری بۆ سیاسەتەكانی نوێنەرانی سامی بریتانیا لە بەغداد دا، دانەنواند‌و بە هۆی لاوازی بەرچاو لە دیپلۆماسی سیاسیدا، بە هۆی زەقكردنەوەی كێشەی ئایین لە بەرامبەر نوێنەرانی بریتانیا‌و هەوڵ لە پێناو نواندنی هێندك دروشمی ئایینی بە كردەوە دەسەڵاتی "شێخ"یان بە بێ‌هیوا‌و لە ئاكامدا بە دەستنیشانكردنی "مەلەك فەیسەڵ" ‌و فۆرماسیۆنی پۆلێنبەندی سیاسی تێكەڵاو لە عەرەبی شێعە، عەرەبی سوننی‌و كوردەكان ملكەچ كرد.
"میجر ویلسۆن" نوینەری سامی بریتانیا لە بەغداد دا، لە راپۆرتی خۆی بۆ وەزارەتی دەرەوەی بریتانیا لە لێهاتوویی شێخ مەحموود بۆ حكوومەتی داهاتووی عێراق باس دەكات، بەڵام دەڵێ‌: "بە هۆی دەمارگرژی زۆری مەزهەبی‌و هێندێك هۆكاری دیكە، ناتوانین بڕوای پێ‌بكەین." (FO371/5124/Baghdad1921)
سێ‌ بەڵگەنامە لە وەزارەتی دەرەوەی فەڕانسە
لەمەڕ شێخ مەحموود‌و حكوومەتی كوردستان
لە بەشێك لە بەڵگەنامەی یەكەمدا كە لە رێكەوتی 18ی ئاگۆستی 1919 بۆ كولنل كرۆس، ئەفسەری تایبەتی پێوەندییەكانی حكوومەتی فەڕانسە لە دێمشق لە لایەن شاندی كوردستان بە نوێنەرایەتی سەید ئەحمەد نووسراوە، هاتووە كە:" ... من دووپات دەكەمەوە كە راپەڕینە نەتەوایەتییەكانی نەتەوەی كورد لە كوردستاندا بەم هۆیانەی خوارەوە بووە:
الف ـ گوشاری زۆر‌و ستەمی نەتەوایەتی دژ بە كوردەكان
ب ـ دەستێوەرانی بەردەوام‌و هەمیشەیی هێزەكانی بریتانیا لە كاروباری نێوخۆیی كوردستاندا
ج ـ نەمانی تاقەتی جەماوەری خەڵكی‌و دەستپێكی خەباتی چەكدارانە دژ بە دەوڵەتی بریتانیا
2ـ لە بەڵگەنامەی دووهەمیشدا كە لە رێكەوتی 10/3/1934 بە ژمارەی 55 لە لایەن فەرماندەی گشتیی هێزەكانی فەڕانسە لە ناوچەكەدا بۆ وەزارەتی دەرەوەی فەڕانسە، هاتووە كە لە كۆتاییدا ئاماژە بەم مژارە كراوە كە: "... شێخ بە هەموو توانایەوە خولیای بەدەستهێنانی خودموختاری بۆ نەتەوەی كوردە كە ئەگەرچی لەگەڵ باروۆخی ئێستادا ، بەدەستهێنانی وەها ئامانجێك بەم زووییانە ناگونجێت".
3ـ لە بەڵگەنامەی سێهەمدا كە لە رێكەوتی 10ی ژوئەنی 1923 بە ژمارەی 22 لە ژێرناوی "ناڕەزایەتیی كوردستانی ئێران دژ بە سیاسەتی دەوڵەتی بریتانیا"دا تۆمار كراوە بۆ سەرۆك وەزیرانی ئێران (سەرئاوەڵا بۆ نوێنەرانی ئەمریكا، توركیە، ئیتالیا، رووسیە‌و فەڕانسە) هاتووە كە "... بە ناوی مرۆڤایەتیەوە لە هێزە بێ‌لایەنەكان داواكارین كە بە ناردنی شاندەكانی خوازیاری راستییەكان‌و بینینی كاولكارییەكانی سلێمانی لەلایەن ئینگلیسییەكانەوە بەڕێوە چووە، بەم خێشمەخێشانە كۆتایی بێنن. ئەم نامەیە لە لایەن زۆربەی گەورەپیاوانی كورد لە ئێراندا واژۆ كراوە.
سەرچاوەكان بۆ خوێندنەوەی زیاتر:
1- كردستان و كرد در اسناد محرمانە بربتانیا، "ولید حمدی" ،ترجمە بهزاد خوشحالی، همدان، 137۸
2 - شیخ مەحموودی حەفید زادە لە بەڵگە نامە كانی فرانسی دا، دكتور نە‌جاتی عهەبدوڵڵا، سلێمانی 2006
3 - حكومە‌تی كوردستان لە‌ ناو مە‌تە‌ڵی سیاسی بریتانیادا، مە‌حموود مە‌لا عیززەت، سلێمانی 2006